زندان بود که در کوچه پرسه می‎زد

1

پشت این همه سال
دیوار با دیوار
دربند، آزاد بوده‎ام
زندان بود که در کوچه پرسه می‎زد
زندان بود که در خیابان میله‎های ممتد می‎کشید
زندان! که هدف داشت در شهر محاصره‎ام کند

+ منیره حسینی

2

+ اگر دیگران دروغی را که حزب تحمیل می‎کرد می‎پذیرفتند و اگر تمام اسناد همان دروغ‎ها رو می‎گفتند آن‎گاه دروغ به عرصه‎ی تاریخ وارد می‎شد و حقیقت می‎گشت.

+ تله‎اسکرین‎ها شب و روز آمار و ارقام بر کله‎ات می‎کوبیدند تا ثابت کنند که امروزه مردم غذا و لباس بیشتر، خانه و تفریحات بهتری داشتند، عمر درازتری می‎کردند، ساعات کمتری کار می‎کردند و از مردمان پنجاه سال قبل بزرگ‎تر و سالم‎تر و خوشحال‎تر و باهوش‎تر و باسوادتر بودند. هیچ‎گاه نمی‎شد کلمه‎ای از آن را اثبات یا رد کرد.

+ چگونه می‎توانستی بگویی چه مقدار از آن دروغ است؟ شاید راست بود که انسان معمولی اکنون روزگاری بهتر از پیش از «انقلاب» داشت. تنها گواه مخالف، اعتراض گنگی در استخوان‎هایت بود، این احساس غریزی که وضعیتی که در آن می‎زیستی تحمل‎ناپذیر بود و زمانی دیگر توفیر می‎کرد. به ذهنش خطور کرد که خصوصیت واقعی زندگی جدید، شقاوت و ناامنی نبود که عریانی و ملالت و بی‎تفاوتی بود. به پیرامونت اگر می‎نگریستی، زندگی نه تنها به دروغ‎هایی که از تله‎اسکرین‎ها سرریز می‎شدند، که با آرمان‎هایی که «حزب» در تلاش نیل به آن‎ها بود نیز شباهتی نداشت. حوزه‎های بزرگی از زندگی، حتا برای عضو «حزب» خنثی و غیرسیاسی بود. لولیدن در میان کارهای خوف‎انگیز و جنگیدن برای جایی در قطار زیرزمینی و وصله‎کردنِ جورابِ مستعمل و گدایی حبه‎ای قند و ذخیره‎کردنِ ته‎سیگار. آرمانِ‎ تنظیمی «حزب» چیزی بود هیولاوار و ترسناک و درخشان ـ عالمی از فولاد و سیمان، ماشین‎های هیولاوار و سلاح‎های مخوف ـ ملتی از رزمندگان و متعصبین که در وحدت کامل پیش بروند، همه یک فکر داشته باشند و شعاری یکسان را فریاد بزنند، تا ابدالاباد کار کنند و بجنگند و پیروز شوند و به دار آویخته شوند ـ سیصد میلیون آدمِ هم‎چهره. واقعیت، شهرهای ویران‎شده و چرکینی بود که در آن آدم‎های خوب تغذیه‎نشده با کفش‎های سوراخ می‎آمدند و می‎رفتند و در خانه‎های تعمیرشده‎ی قرن نوزدهمی که همواره بوی کلم و مستراح می‎دادند، زندگی می‎کردند.

+ 1984- جورج اورول

 

3

به قول سیاوش^*، تصور کن اگه حتا، تصور کردنش سخته...؛

یک روز نشسته‎ای توی خانه‎ات، در شرق یا غرب تهران، پدرت رفته است آن سمت تهران سرکار، یا مادرت، یا برادرت، یا خواهر، یا همسرت... هر کسی از خانواده‎ات، اصلا خودت از خانه خارج شده‎ای و آمده‎ای این سمتِ شهر برای کاری، اصلا به دلیلی... توی شهری که وابستگان و دوستانت در نقاط مختلفش پراکنده شده‎اند، بعد یک‎هو، توی همه‎ی این پراکندگی، یک قدرت قهریه‎ی بدون منطق و درک و احساس، شروع ‎کند به کشیدن دیواری غیرقابل عبور، در وسط شهر. بی‎خیال همه‎ی این پراکندگی‎ها و بی‎توجه به یگانگیِ شهر. بعد تو چشمت را باز می‎کنی و مواجه می‌شوی با آدم‎هایی که دو طرفِ دیوار از هم جامانده‎اند... جامانده‎اید... آدم‎هایی چه بسا از یک خانواده... بعد فرض کن این اتفاق نه اتفاقی یک‎روزه و دو روزه و حتا یک‌‎ساله، که یک دیوار و جدایی و مرز بیست و هشت‌ساله باشد. تصورش سخت نیست، غیرممکن است. برای همین است که تراژدی دیوار برلین، این‎قدر تلخ و غیرقابلِ هضم است. حتا حالا که بیشتر از بیست و هفت سال از فروریختنش می‎گذرد و از یکی ‎شدنِ و یکپارچگیِ دوباره‎ی شهر. اما این زخم هیچ‎وقت التیام خواهد یافت؟ بیست و هشت سال! تصورش حتا برای ما که این سر دنیا هستیم، سخت است... دردش حتا ما را می‎آزارد... بعد از این همه‎سال... تصورش...

برای همین است که در عین تلخی، مطالعه‎ی داستانِ دیوار برلین، یکی از جذاب‎ترین و ضروری‎ترین مطالعات ممکن هست. برای من کلا مطالعه‎ی تاریخ سیاسی اروپا در قرن بیستم، به‌خصوص تمام اتفاقاتِ بعد از شروعِ (و البته آن‎ها که منجر به) جنگِ دوم و بعدتر دورانِ جنگِ سرد، جذاب است. جذاب و البته عبرت‎آموز. مخصوصا تاریخ مربوط به شکل‎گیری و سلطه‎ی کمونیسم که فکر می‎کنم مطالعه‎اش برای جلوگیری از به قدرت رسیدنِ دوباره‎ی چنین جریانی، چنین تفکری، یا هر چیزی مشابه آن، هر جور نظام توتالیتر و سرکوب‎گری، به‌‎خصوص هر نظامی که اندیشه را سرکوب کند، برای هر نوجوانی، در تمامِ کشورهای دنیا، واجب و الزامی‎ست.

جدا از مطالعه، تماشای فیلم‎هایی مربوط به این جریانات هم برایم جذاب است. بیش از حد جذاب. قبلا توی این وبلاگ درباره‎ی درباره‎ی چندتایی از فیلم‎های مربوط به این دوران نوشته بودیم و این ماجرا ادامه خواهد داشت.

 

4

دیوار برلین ارثیه‎ی شرایط ژئوپولتیک پایان جنگ دوم جهانی و دوقطبی‎شدن جهانِ بعد از جنگ است. دولت‎های متفق، اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، ایالات متحده آمریکا، فرانسه و انگلستان، بعد از پیروزی، در جریان کنفرانس «یالتا» که به کنفرانس «تقسیم جهان» به ویژه آلمان مشهور شد، تصمیم گرفتند که پس از شکست آلمان هیتلری، ضمن تقسیم این کشور به دو بخش شرقی و غربی، شهر برلین پایتخت «رایش سوم» را نیز به دو بخش تقسیم کنند، به‎طوری‎که در بخش غربی برلین نیروهای آمریکا، انگلیس و فرانسه (دولت‎های کاپیتالیتسی) و در بخش شرقی برلین که ضمنا پایتخت آلمان‎شرقی می‎شد قوای کمونیستی آلمان‎شرقی و اتحاد‎ جماهیر شوروی به‎طور مشترک مستقر شوند.
 از آن پس کشور آلمان و نیز برلین به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شدند. مردم آلمان‎شرقی که از زندگی در زیر لوای کمونیسم ناراضی بودند و برخلاف میل باطنی خود ناچار به اقامت در بخش شرقی و هم‎زیستی با کمونیسم شده بودند می‎کوشیدند به هر وسیله و بهانه‎ای که شده از بخش شرقی برلین به بخش غربی فرار کنند. هر روز تعداد فراریان از قلب منطقه کمونیستی آلمان‎شرقی به جهان آزاد بیشتر می‎شد.
 سیل این مهاجرت‎های پنهانی و قاچاقی به برلین‎غربی آن‎قدر افزایش یافت که سرانجام نیکلای خروشچف دبیر اول حزب کمونیست و نخست‎وزیر اتحاد جماهیرشوروی به والتر اولبریخت دبیرکل حزب کمونیست آلمان‎شرقی و رئیس‎جمهوری آن کشور دستور داد برای جلوگیری از سیل مهاجرت‎ها در دو طرف دروازه‎ی براندنبورک یک دیوار بلند بتنی محصور در سیم‎های خاردار ایجاد کند.
 در ۱۳اوت ۱۹۶۱ این دستور صادر و کار ساخت دیوار بتنی برلین آغاز شد. ۱۴هزار نظامی و ۶هزار سگ تربیت‎شده محافظت از این دیوار را به عهده گرفتند. این موانع برای آن ایجاد شده بود که مردم آلمان‎شرقی قادر به فرار به آلمان‎غربی نباشند. آمارها نشان می‎دهند بین سال‎های ۱۹۴۹تا ۱۹۶۱میلادی حدود ۳ میلیون نفر آلمان‎شرقی را ترک کردند که دلایل عمده آن «نبود آزادی» و «سختی معیشت» در آلمان‎شرقی بود.
 پس از احداث دیوار بسیاری از کسانی که تلاش داشتند از این دیوار عبور کنند جان خود را از دست دادند و بسیاری نیز به جرم تلاش برای ترک آلمان‎شرقی دستگیر و زندانی شدند. 
سرانجام میخائیل گورباچف رئیس‎جمهوری شوروی در ۶ ژوئیه ۱۹۸۹ تز خانه‎ی مشترک اروپایی را مطرح ساخت و در روز ۹ نوامبر ۱۹۸۹ یعنی نزدیک به سی سال پس از احداث دیوار برلین، این دیوار فرو ریخت. بعد از این واقعه در سراسر آلمان به‎ویژه در برلین همه‎ی مردم به شادی و سرور پرداختند و سرانجام در ۱۲ سپتامبر ۱۹۹۰ اصل وحدت آلمان پذیرفته شد و دو نیمه‎ی شرقی و غربی آلمان پس از ۴۶ سال به یکدیگر پیوستند و آلمان واحد دوباره تشکیل شد.

میخائیل گورباچف ۱۵ سال بعد، در سال ۲۰۰۴ عنوان کرد که وقتی در ژوئیه ۱۹۸۹ با هلموت کهل صدراعظم آلمان‎غربی مذاکره کرده‌ بود، به‎طور مشترک به این نتیجه رسیدند که هنوز زمان وحدت دو آلمان فرانرسیده‌است. در نهایت هم به این توافق کردند که از میان برداشتن دیوار به قرن بیست و یکم موکول شود. او عنوان می‌کند که البته مردم آلمان تصمیم دیگری گرفتند و با پافشاری روی برچیدن دیوار، رهبری تاریخ را به دست گرفتند. مردم سایر کشورهای اروپای شرقی و مرکزی نیز بلافاصله از آن‌ها سرمشق گرفتند و موانع رسیدن به آزادی را از سر راه خود برداشتند.

 

+ برگرفته ویکی‎پدیا و سایت فرارو

 

5

تا آگاه نشده‎اند، هیچ‎گاه عصیان نمی‎کنند، و تا عصیان نکنند، نمی‎توانند آگاه شوند.

+ 1984

 

6

خوب یادم هست که همه‌ی این ماجراها چطور شروع شد. یکی از همکاران روزنامه‌نگارم، درست قبل از آن‎که بازنشسته شود، در نیمه‌ی سپتامبر 1989 از مرز اتریش-مجارستان برگشت و در حالی‎که از شدت هیجان اشک می‌ریخت،‌ برایمان تعریف کرد «مردم آلمان‎شرقی دارن هزارتا هزارتا از مرز رد می‌شن. فکر نمی‌کردم تا زنده‌م همچین منظره‌ای رو به چشم ببینم!». من هم فکر نمی‌کردم. در این گوشه‌ی دنیا آدم را همین‌جور بار می‌آورند،‌ جوری‎که خیال کنی تغییر غیرممکن است. جوری بارت می‌آورند که از تغییر بترسی که وقتی عاقبت اولین نشانه‌های تغییر آشکار شد، به آنها بدگمان باشی، از آنها بترسی، چون همیشه دیده‌ای که هر تغییری فقط وضع را بدتر کرده. یادم می‌آید اولین واکنش‌ خود من به خبرهای تازه‌ی همکارم، البته بعد از خوشحالی،‌ ترس بود،‌ انگار زلزله شده باشد. به شدت دلم می‌خواست فروپاشی رژیم سابق را ببینم،‌ اما به همان شدت هم زمینِ ‌زیر پایم داشت می‌لرزید. دنیایی که در آن بودم،‌ دنیایی که خیال می‌کردم ابدی، استوار و محکم است ناگهان داشت فرو می‌ریخت.

 

+ کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم - اسلاونکا دارکولیچ

 

 

7

گودبای لنین، برخلاف ماجرای تلخش، فیلمِ شوخ و شنگی است. شوخ و شنگ و پرطراوت، مطابق با شور و هیجانی که هم‎عصرِ داستانش است. برچیده‎شدنِ دیوار و یک‎پارچگی دوباره‎ی شهر... کشور. فیلم ریتمِ تند و پرضربی هم دارد. پر از گزارش و اخبار مستند و شبه‎مستند. و سرشار از ذوق‎زدگی و بهت و جاخوردگی و گاهی حتا مقاومت مردمِ این شهرِ غریب و زخم‎خورده در برابر برچیده‎شدنِ مرزی که انگار همه از یاد برده بودند دورانی را که نبود... بیست و هشت سال! کم نیست. یک عمر است برای خودش. و چه خاطره‎هایی، چه خاطره‎هایی که به رویا تبدیل شدند پشت این حصار ممتدِ بتنی.

 

 

8

خانواده‎ی کرنر از آدم‎های جامانده در سمتِ شرق دیوارند. سمتی که با وجودِ برآمدنِ خورشید از سمتش، درخششی نداشت. جامانده بود سمت تیرگی و خفقان و فقر. پدر، آن کسی بود که رهایی سهمش شده بود از این خانواده‎ی چهارنفره. هر چند برای رهایی‎اش تاوانی بزرگ پرداخته بود؛ خانواده‎ای که در هاله‎ای از دروغ، از او دریغ شد. و این جدایی، کریستین، مادر خانواده را تبدیل به وفادار سرسخت و متعصب حزب و آرمان‎هایش کرد. شاید از سر لجبازی، از سر عصبانیت، به‎خاطرِ تنهاماندن و جاگذاشته شدن...

آن‎قدر که دیدن الکس، پسر جوانش، در تظاهرت علیه جمهوری دموکراتیک آلمان، را تاب نیاورد و دچار حمله‎ی قلبی مهلکی شد که پیامدش کمایی هشت‎ماهه بود و گذر از فروپاشی دیوار و اتحاد دو آلمان و ورود کاپیتالیسم به آلمانِ سوسیالیست و هجومِ موجِ سهمگین و غیرقابل کنترل تغییرات به سمتِ عقب‎نگهداشته‎ی شهر. کریستین در چنین شرایطی به هوش آمد. با این هشدار پزشک که هر گونه شوکی می‎تواند منجر به مرگ او شود. از این‎جا به بعد، بخش اعظم فیلم، به تلاش‎های سرسختانه‎ی الکس برای پنهان کردنِ شرایط، از اوست. کاری که گاهی غیرممکن به نظر می‎آید...

 

9

Good Bye, Lenin! فیلمی آلمانی‎ست به کارگردانی ولفگانگ بکر محصول سال ۲۰۰۳ و با بازی دانیل برول، کاترین زاس و جولپن خاماتووا.

سینمای آلمان را... درست‎ترش این‎که، فیلم‎هایی را که از این سینما دیده‎ام، دوست دارم.

اروپای زخم‎خورده، بهترین فیلم‎ها را می‎سازد از آن‎چه که از سر گذراند. تاثیرگذارتر از آن‎چه که هالیوود درباره‎اش می‎سازد.

 

10

فیلم، یک کمدی سیاه است، سرشار از عشقِ فرزند به مادر و جای جایش، وسط این سرخوشی‎هایی که صورتی تلخ را پشت خود پنهان کرده‎اند، تلنگرهایی هم می‎زند و هشدارهایی هم می‎دهد. که یادمان نرود که چه بود و چه شد... که اول چه بود و بعد چه شد و بعدترها چه شد.

تماشای فیلم، به‎شدت توصیه می‎شود.

 

* ترانه‎ی تصور کن از یغما گلرویی با صدای سیاوش قمیشی

ترانه‎ای غمگین و دوردست *

گاهی

دوری آد‎م‎ها

از مکان می‎گذرد

و به زمان می‎رسد

مثلِ ما

که این روزها

داریم

خیلی از هم

«دیر» می‎شویم...

 

مهتاب سالاری

 

*

 

همین اواخر The Martian را دیدم و دوستش داشتم. دیدنِ آدم‎های باهوش و اهل عمل توی فیلم‎ها، حالم را خوب می‎کند. و از آن مهم‎تر، دیدنِ قهرمانً... و مت دیمون قهرمانِ این فیلمِ سرخوشِ علمی تخیلیِ ریدلی اسکات است. برای تماشای دسته‎جمعیِ خانوادگی توی یک بعدازظهر نوروزی، فیلم خوب و جذاب و البته مناسبی بود.

کمی بعد، وقتی‎که Interstellar (این‎جا یک توضیحِ داخلِ پرانتز هست، که آن را آن پایین خواهم نوشت) نولانِ نابغه را دیدم، The Martian در مقابلش به یک شوخی شبیه بود. بعدتر، همین چند روز پیش، Gravity را تماشا کردم و برنده‎ی اسکار شدنِ این فیلم، و حتا کاندیدای اسکار نشدنِ Interstellar (اگرچه این دو فیلم مربوط به دو دوره‎ی مختلف اسکار بودند) نه یک شوخیِ ساده، که شوخی‎ای تلخ بود.

البته انصاف می‎گوید که توضیح بدهم که هیچ‎کدام از این فیلم‎ها را سه‎بعدی ندیدم که تماشای سه‎بعدی این فیلم‎ها با آن جلوه‎های ویژه و فیلمبرداری،‌ حتما بسیار متفاوت می‎بود.

*

توضیحِ داخل پرانتزی که حرفش را زده بودم: تا همین چند سال پیش، مثلا چهار سال پیش شاید، این‎طور بود که انگار با خودم و آکادمی و... مسابقه گذاشته باشم، تند و در همان اولین روزهای در دسترس قرار گرفتنِ هر فیلمی، تماشایش می‎کردم. همه‎ی فیلم‎های مربوط به اسکار را، از خیلی قبل‎تر می‎دیدم. بدی این‎جور فیلم دیدن این است که جو متراکمی که اطراف فیلم‎های تازه اکران‎شده را گرفته، این هم‎نوایی جهانی، تو را هم درگیر می‎کند. انگار عیار واقعی فیلم هم توی این هیاهوی کاذب، ناشناخته باقی می‎ماند. این‎که فیلم چقدر فیلمِ ماندگاری هست، آیا «سینمای ناب» هست یا نه... «آن» دارد یا نه، توی مسابقه‎ی همگانی عقب نماندن از تماشای فیلم‎های جدید و تیترهای هر روزه‎ی سایت‎ها سینمایی و وبلاگ‎ها، مورد غفلت قرار می‎گیرد. کسی سر فرصت و با تانی فیلم را تماشا نمی‎کند انگار. مسابقه هست برای زودتر تماشا کردن و عقب نماندن از موج. برای همین هست که توی این سال‎های اخیر، با وجود داشتنِ اکثر فیلم‎های جدید در هارد اکسترنالم، جز موارد معدودی که به دلیلی نتوانسته‎ام، عامدانه در مقابل تماشای فیلم‎های جدید مقاومت می‎کنم. برای همین است که مثلا، برای تماشای Interstellar (مگر من آدمی بودم که در مقابل تماشای فیلمی از نولان مقاومت کنم؟!) و Gravity که برنده‎ی اسکار بود، این‎قدر صبر کردم.

تماشای سریال True Detective (که حتما این‎جا در موردش خواهم نوشت) و متیو مک‎کانهی فوق‎العاده‎اش، من را به تماشای Interstellar رساند و تماشای این فیلم هم به تماشای Gravity، برای مقایسه، منتهی شد.

*

Interstellar به نظر من، معرکه بود. فیلمی در مورد عشق و عاطفه و خانواده و نه فقط یک فیلم علمی تخیلی؛ سرشار از احساسات و سرشار از نبوغ و هوشمندی.

فیلم با نمایش آینده‎ای احتمالا نزدیک، غرق در خاک، کاملا و عمیقا متفاوت با آینده‎ای که در همه‎ی فیلم‎های مربوط به آینده نشان‎مان داده‎اند، جایی که کاوشگری در فضا، مسائل نظامی و هر جور خرج اضافه‎ای ممنوع و احمقانه هست و دغدغه‎ی غذا کل زمین را فرا گرفته. فضایی خاک‎آلود، بدون کوچک‎ترین اثری از ماشین‎های پیشرفته، یک‎جور رجعت به گذشته، به عصر کشاورزی، جایی که سفر انسان به ماه و فضا، افسانه تصویر می‎شود و ترجیح داده می‎شود که به آن به دیده‎ی تخیل بنگرند... تا بشر به زمین دل ببندد و هرگونه رویاپردازیِ پرهزینه را به فراموشی بسپارد... و به نیازِ ملموسِ حاضر بپردازد: غذا!

کوپر، خلبان ناسایی که مجبور شده از رویایش دست بردارد و خودش را با شرایط سازگار کند و به جای فضا تخصصش را روی ماشین‎های کشاورزی و مزرعه‎اش پیاده کند (ببین این چیزها باید بفهمن چطور سازش پیدا کنن، مورف... مثل بقیه‎مون) جایی، همان اوایل، در مورد این دنیا فیلم می‎گوید: قبلا به آسمون نگاه می‎کردیم و دنبال جای خودمون میون ستاره‎ها می‎گشتیم، حالا پایین رو نگاه می‎کنیم و نگران این چرک و کثافتی که توش گیر کردیم هستیم.

کوپر زمین‎گیر شده، در حالی‎که در سرش رویای آسمان‎هاست. با دخترش که انگار همه‎ی عشق و دلیلِ زندگی‎اش است و پسر عزیزش که کمی با او فاصله دارد و... زمین و دنیایی که بدقلقی می‎کند.

***

خلاصه‎ی قصه‎ی فیلم را، اگر تماشایش نکرده‎اید، می‎توانید از ویکی‎پدیا بخوانید. خلاصه‎اش را نمی‎توانم در چند خط این‎جا بنویسم. مسائل فیزیک نظری به زبانی نسبتا ساده در فیلم بیان می‎شود. موضوع سیاه‎چاله و کرم‎چاله و اتساع زمان گرانشی و... (یکی از اشکالاتی که می‎توان به فیلم گرفت، بیان این مسائل به شکلی ساده و قابل فهم برای مخاطب است، در گفتگوهای بین دانشمندان ناسا و کوپر که یک خلبان ناساست، در حالی‎که اصولا نباید چنین توضیحات بدیهی‎ای بین خودشان داده شود. اما در هر صورت قابل‏قبول هست که به خاطر فیلم و مخاطب، باید توضیح داده می‎شد.

در این فیلم، زمان همراه با طبیعت، انگار در جایگاه طرفِ شر ماجرا قرار گرفته‎اند... زمانی که بی‎رحمانه و با سرعتی شبیه نور می‎گذرد برای پدری که با گذر هر لحظه، سال‎هایی از زندگی فرزندانش را از دست می‎دهد... و امید به نجات نسل بشر، نسل ساکنِ زمینِ بشر، نه آن کلونی تخمک‎های بارور که قرار است به عنوان نقشه‎ی B برای نجات نوع بشر، در نظر گرفته شود.

کوپر: به نظرت طبیعت نمی‎تونه پلید باشه؟

آملیا برند: نه. می‎تونه خیلی نیرومند باشه. ترسناک باشه. ولی پلید نه. مگه یه شیر از سر پلیدی و شرارت یک آهو رو تیکه پاره می‎کنه؟

***

در فیلم جایی هست که کوپر و آملیا بعد از دو سه ساعتِ ناقابل دست و پنجه نرم‎کردن با اقیانوسِ ساکن و هولناک و موج‎های عظیم مرده‎ی سیاره‎ای در ناکجا، در آن انگار که واقعا تهِ دنیا، با زحمت به سفینه‎ی فضایی برمی‎گردند و در بهت متوجه می‎شوند که در این وقفه‎ی دو سه ساعته، بیست و سه‎سال در مقیاس زمان در زمین، برای آن‎ها سپری شده است. بعد کوپر، برای دیدن پیام‎های تصویری خانواده‎اش در طی این سال‎های غیبت مقابل مونیتوری می‎نشیند و گذر سالیان متمادی بر فرزندانی که روی زمین جایشان گذاشته است را می‎بیند... پسر نوجوانی که قد کشیده و عاشق شده و ازدواج کرده و پدر شده و فرزندش را از دست داده است... و همه‎ی این‎ها در عرض فقط چند ساعت برای... دختر محبوبش که قد کشیده و تبدیل شده به دانشمندی در ناسا... بهت و ناباوری و حسرت و اشک‎هایی که صورت متیو مک‎کانهی را می‎پوشانند...

آن بهت و حسرت و استیصال...

***

 

دعا کن هیچ وقت نفهمی که چقدر خوبه یه چهره‎ی دیگه رو ببینی.

 

***

 

کریستوفر نولان Interstellar را در سال 2014 برای اساس فیلم‎نامه‎ای که خود به همراه برادرش جاناتان نوشته‎اند کارگردانی کرده و بازیگرانی مثل متیو مک‎کانهی، آن هاتاوی، جسیکا چستین، مایکل کین و مت دیمون در آن بازی کرده‎اند. فیزیکدان نظری، کیپ تورن، یکی از تهیه‌کنندگان اجرایی و مشاور علمی فیلم است.

 

***

 

کوپر: تارس اندورنس رو همون‎جایی که نیاز داشتیم نگه داشته. ولی سفر بیشتر از اون چیزی‎که پیش‎بینی کرده بودیم پیش رفت. سوختمون آن‎قدری نمونده که بتونیم هر دو سیاره رو ببینیم، پس باید انتخاب کنیم.

رمیلی: ولی چطور؟

کوپر: هر دو امیدوارکننده‎ست. داده‎های ادموندز بهتره ولی دکتر مان کسیه که هنوزم اطلاعات رو منتقل می‎کنه. پس...

آملیا: دلیلی نداره که فکر کنیم داده‎های ادموندز به‎دردنخوره. سیاره‎ی اون عناصر کلیدی حمایت از زندگی انسان رو داره.

کوپر: داده‎های دکتر مان هم همین‎طور.

آملیا: کوپر! این تخصص منه! و واقعا اعتقاد دارم سیاره‎ی ادموندز آینده‎ی بهتری داره!

کوپر: چرا؟

آملیا: به خاطر سیاه‎چاله‎ی گارگانتوا. به سیاره‎ی میلر نگاه کن. درسته هیدروکربن و مواد آلی داره، ولی زندگی توش وجود نداره. توی سیاره‎ی مان هم همین‎طوره.

رمیلی: به خاطر سیاه‎چاله؟

آملیا: قانون مورفی، هر چیزی که بتونه اتفاق بیفته، می‎افته. اتفاقات تصادفی جرقه‎های تکامل هستن. ولی وقتی دور یه سیاه‎چاله بچرخی، اتفاق زیادی نمی‎افته. بین سیارک‎ها و ستاره‎های دنباله‎دار گیر می‎کنه و اتفاقات از مسیر دیگه‎ای پیش می‎رن. باید مسافت زیادی رو بریم.

کوپر: خودت یه بار گفتی دکتر مان بین ما بهترینه.

آملیا: قابل تحسینه. به خاطر اونه که الان اینجاییم.

کوپر: و هنوزم اینجاست. پاهاش روی زمینه، و یه پیام کاملا شفاف هم فرستاده که بهمون می‎گه بریم به سیاره‎ش.

آملیا: لطف کرده. ولی اطلاعات سیاره‎ی ادموندز امیدوارکننده‎تره.

رمیلی: باید رای‎گیری کنیم.

کوپر: خب اگه قراره رای بگیریم، یه چیزی رو باید بدونی. برند، اون حق داره حقیقت رو بدونه.

آملیا: ربطی به این موضوع نداره.

رمیلی: چی؟

کوپر: اون عاشق ولف ادموندز شده.

رمیلی: راست می‎گه؟

آملیا: ...آره! و همین باعث می‎شه قلبم رو دنبال کنم. شاید برای فهمیدن این نظریه زیادی وقت گذروندیم.

کوپر: تو یک دانشمندی برند!

آملیا: پس به حرفم گوش کن، وقتی می‎گم ما عشق رو از خودمون در نیاوردیم. عشق، قابل دیدن و قدرتمنده. حتما یه مفهمومی داره.

کوپر: عشق معنی داره. آره. منفعت... برقراری پیوند، پروروش بچه...

آملیا: عاشق کسایی هستیم که مردن، کجای این منفعته؟

کوپر: هیچ جا.

آملیا: شاید این یه چیز مهم‎تر باشه. چیزی که هنوز نمی‎تونیم درکش کنیم. شاید یه جور گواهیه، یه جور... محصولی با ابعاد بالاتره، که نمی‎تونیم آگاهانه درکش کنیم. من به دنیای کسی کشیده شدم که یک دهه هست ندیدمش. کسی که می‎دونم احتمالا مرده. عشق تنها چیزیه که ما توانایی درک فراتر از بعد زمان و مکان اون رو داریم. شاید بهتره بهش اعتماد کنیم. حتا اگه هنوز درکش نکرده باشیم.... باشه کوپر. آره. کوچک‎ترین احتمال دیدن ولف، من رو هیجان‎زده می‎کنه. ولی معنیش این نیست که اشتباه می‎کنم.

کوپر: راستشو بخوای آملیا... ممکنه اشتباه کنی.

 

***

فیلم سرشار از احساسات عمیق انسانی، از لطیف‎ترین تا بدترین نوعش (جایی که دکتر مان که نماینده‎ی بهترین خصایل انسانی و یک الگو بوده، برای نجات خودش بدترین می‎شود)، فلسفه، سرشار از نبوغ، بازی‎های خیلی خوب، جلوه‎های ویژه‎ی عالی،‌ مقدار مناسبی شوخ‎طبعی و موسیقی زیبای هانس زیمر هست.

***

کوپر: پس فقط همینایی که هستیم رو با خودمون می بریم اونجا؟

آملیا: آره. این تیم نماینده بهترین خصوصیات انسانیه.

کوپر: حتا من؟

آملیا: خب می دونی چیه؟ ما سر 90 درصد صداقت توافق کردیم!

 

 

* پاره‎ای از شعری از مهتاب سالاری