ترانه‎ای غمگین و دوردست *

گاهی

دوری آد‎م‎ها

از مکان می‎گذرد

و به زمان می‎رسد

مثلِ ما

که این روزها

داریم

خیلی از هم

«دیر» می‎شویم...

 

مهتاب سالاری

 

*

 

همین اواخر The Martian را دیدم و دوستش داشتم. دیدنِ آدم‎های باهوش و اهل عمل توی فیلم‎ها، حالم را خوب می‎کند. و از آن مهم‎تر، دیدنِ قهرمانً... و مت دیمون قهرمانِ این فیلمِ سرخوشِ علمی تخیلیِ ریدلی اسکات است. برای تماشای دسته‎جمعیِ خانوادگی توی یک بعدازظهر نوروزی، فیلم خوب و جذاب و البته مناسبی بود.

کمی بعد، وقتی‎که Interstellar (این‎جا یک توضیحِ داخلِ پرانتز هست، که آن را آن پایین خواهم نوشت) نولانِ نابغه را دیدم، The Martian در مقابلش به یک شوخی شبیه بود. بعدتر، همین چند روز پیش، Gravity را تماشا کردم و برنده‎ی اسکار شدنِ این فیلم، و حتا کاندیدای اسکار نشدنِ Interstellar (اگرچه این دو فیلم مربوط به دو دوره‎ی مختلف اسکار بودند) نه یک شوخیِ ساده، که شوخی‎ای تلخ بود.

البته انصاف می‎گوید که توضیح بدهم که هیچ‎کدام از این فیلم‎ها را سه‎بعدی ندیدم که تماشای سه‎بعدی این فیلم‎ها با آن جلوه‎های ویژه و فیلمبرداری،‌ حتما بسیار متفاوت می‎بود.

*

توضیحِ داخل پرانتزی که حرفش را زده بودم: تا همین چند سال پیش، مثلا چهار سال پیش شاید، این‎طور بود که انگار با خودم و آکادمی و... مسابقه گذاشته باشم، تند و در همان اولین روزهای در دسترس قرار گرفتنِ هر فیلمی، تماشایش می‎کردم. همه‎ی فیلم‎های مربوط به اسکار را، از خیلی قبل‎تر می‎دیدم. بدی این‎جور فیلم دیدن این است که جو متراکمی که اطراف فیلم‎های تازه اکران‎شده را گرفته، این هم‎نوایی جهانی، تو را هم درگیر می‎کند. انگار عیار واقعی فیلم هم توی این هیاهوی کاذب، ناشناخته باقی می‎ماند. این‎که فیلم چقدر فیلمِ ماندگاری هست، آیا «سینمای ناب» هست یا نه... «آن» دارد یا نه، توی مسابقه‎ی همگانی عقب نماندن از تماشای فیلم‎های جدید و تیترهای هر روزه‎ی سایت‎ها سینمایی و وبلاگ‎ها، مورد غفلت قرار می‎گیرد. کسی سر فرصت و با تانی فیلم را تماشا نمی‎کند انگار. مسابقه هست برای زودتر تماشا کردن و عقب نماندن از موج. برای همین هست که توی این سال‎های اخیر، با وجود داشتنِ اکثر فیلم‎های جدید در هارد اکسترنالم، جز موارد معدودی که به دلیلی نتوانسته‎ام، عامدانه در مقابل تماشای فیلم‎های جدید مقاومت می‎کنم. برای همین است که مثلا، برای تماشای Interstellar (مگر من آدمی بودم که در مقابل تماشای فیلمی از نولان مقاومت کنم؟!) و Gravity که برنده‎ی اسکار بود، این‎قدر صبر کردم.

تماشای سریال True Detective (که حتما این‎جا در موردش خواهم نوشت) و متیو مک‎کانهی فوق‎العاده‎اش، من را به تماشای Interstellar رساند و تماشای این فیلم هم به تماشای Gravity، برای مقایسه، منتهی شد.

*

Interstellar به نظر من، معرکه بود. فیلمی در مورد عشق و عاطفه و خانواده و نه فقط یک فیلم علمی تخیلی؛ سرشار از احساسات و سرشار از نبوغ و هوشمندی.

فیلم با نمایش آینده‎ای احتمالا نزدیک، غرق در خاک، کاملا و عمیقا متفاوت با آینده‎ای که در همه‎ی فیلم‎های مربوط به آینده نشان‎مان داده‎اند، جایی که کاوشگری در فضا، مسائل نظامی و هر جور خرج اضافه‎ای ممنوع و احمقانه هست و دغدغه‎ی غذا کل زمین را فرا گرفته. فضایی خاک‎آلود، بدون کوچک‎ترین اثری از ماشین‎های پیشرفته، یک‎جور رجعت به گذشته، به عصر کشاورزی، جایی که سفر انسان به ماه و فضا، افسانه تصویر می‎شود و ترجیح داده می‎شود که به آن به دیده‎ی تخیل بنگرند... تا بشر به زمین دل ببندد و هرگونه رویاپردازیِ پرهزینه را به فراموشی بسپارد... و به نیازِ ملموسِ حاضر بپردازد: غذا!

کوپر، خلبان ناسایی که مجبور شده از رویایش دست بردارد و خودش را با شرایط سازگار کند و به جای فضا تخصصش را روی ماشین‎های کشاورزی و مزرعه‎اش پیاده کند (ببین این چیزها باید بفهمن چطور سازش پیدا کنن، مورف... مثل بقیه‎مون) جایی، همان اوایل، در مورد این دنیا فیلم می‎گوید: قبلا به آسمون نگاه می‎کردیم و دنبال جای خودمون میون ستاره‎ها می‎گشتیم، حالا پایین رو نگاه می‎کنیم و نگران این چرک و کثافتی که توش گیر کردیم هستیم.

کوپر زمین‎گیر شده، در حالی‎که در سرش رویای آسمان‎هاست. با دخترش که انگار همه‎ی عشق و دلیلِ زندگی‎اش است و پسر عزیزش که کمی با او فاصله دارد و... زمین و دنیایی که بدقلقی می‎کند.

***

خلاصه‎ی قصه‎ی فیلم را، اگر تماشایش نکرده‎اید، می‎توانید از ویکی‎پدیا بخوانید. خلاصه‎اش را نمی‎توانم در چند خط این‎جا بنویسم. مسائل فیزیک نظری به زبانی نسبتا ساده در فیلم بیان می‎شود. موضوع سیاه‎چاله و کرم‎چاله و اتساع زمان گرانشی و... (یکی از اشکالاتی که می‎توان به فیلم گرفت، بیان این مسائل به شکلی ساده و قابل فهم برای مخاطب است، در گفتگوهای بین دانشمندان ناسا و کوپر که یک خلبان ناساست، در حالی‎که اصولا نباید چنین توضیحات بدیهی‎ای بین خودشان داده شود. اما در هر صورت قابل‏قبول هست که به خاطر فیلم و مخاطب، باید توضیح داده می‎شد.

در این فیلم، زمان همراه با طبیعت، انگار در جایگاه طرفِ شر ماجرا قرار گرفته‎اند... زمانی که بی‎رحمانه و با سرعتی شبیه نور می‎گذرد برای پدری که با گذر هر لحظه، سال‎هایی از زندگی فرزندانش را از دست می‎دهد... و امید به نجات نسل بشر، نسل ساکنِ زمینِ بشر، نه آن کلونی تخمک‎های بارور که قرار است به عنوان نقشه‎ی B برای نجات نوع بشر، در نظر گرفته شود.

کوپر: به نظرت طبیعت نمی‎تونه پلید باشه؟

آملیا برند: نه. می‎تونه خیلی نیرومند باشه. ترسناک باشه. ولی پلید نه. مگه یه شیر از سر پلیدی و شرارت یک آهو رو تیکه پاره می‎کنه؟

***

در فیلم جایی هست که کوپر و آملیا بعد از دو سه ساعتِ ناقابل دست و پنجه نرم‎کردن با اقیانوسِ ساکن و هولناک و موج‎های عظیم مرده‎ی سیاره‎ای در ناکجا، در آن انگار که واقعا تهِ دنیا، با زحمت به سفینه‎ی فضایی برمی‎گردند و در بهت متوجه می‎شوند که در این وقفه‎ی دو سه ساعته، بیست و سه‎سال در مقیاس زمان در زمین، برای آن‎ها سپری شده است. بعد کوپر، برای دیدن پیام‎های تصویری خانواده‎اش در طی این سال‎های غیبت مقابل مونیتوری می‎نشیند و گذر سالیان متمادی بر فرزندانی که روی زمین جایشان گذاشته است را می‎بیند... پسر نوجوانی که قد کشیده و عاشق شده و ازدواج کرده و پدر شده و فرزندش را از دست داده است... و همه‎ی این‎ها در عرض فقط چند ساعت برای... دختر محبوبش که قد کشیده و تبدیل شده به دانشمندی در ناسا... بهت و ناباوری و حسرت و اشک‎هایی که صورت متیو مک‎کانهی را می‎پوشانند...

آن بهت و حسرت و استیصال...

***

 

دعا کن هیچ وقت نفهمی که چقدر خوبه یه چهره‎ی دیگه رو ببینی.

 

***

 

کریستوفر نولان Interstellar را در سال 2014 برای اساس فیلم‎نامه‎ای که خود به همراه برادرش جاناتان نوشته‎اند کارگردانی کرده و بازیگرانی مثل متیو مک‎کانهی، آن هاتاوی، جسیکا چستین، مایکل کین و مت دیمون در آن بازی کرده‎اند. فیزیکدان نظری، کیپ تورن، یکی از تهیه‌کنندگان اجرایی و مشاور علمی فیلم است.

 

***

 

کوپر: تارس اندورنس رو همون‎جایی که نیاز داشتیم نگه داشته. ولی سفر بیشتر از اون چیزی‎که پیش‎بینی کرده بودیم پیش رفت. سوختمون آن‎قدری نمونده که بتونیم هر دو سیاره رو ببینیم، پس باید انتخاب کنیم.

رمیلی: ولی چطور؟

کوپر: هر دو امیدوارکننده‎ست. داده‎های ادموندز بهتره ولی دکتر مان کسیه که هنوزم اطلاعات رو منتقل می‎کنه. پس...

آملیا: دلیلی نداره که فکر کنیم داده‎های ادموندز به‎دردنخوره. سیاره‎ی اون عناصر کلیدی حمایت از زندگی انسان رو داره.

کوپر: داده‎های دکتر مان هم همین‎طور.

آملیا: کوپر! این تخصص منه! و واقعا اعتقاد دارم سیاره‎ی ادموندز آینده‎ی بهتری داره!

کوپر: چرا؟

آملیا: به خاطر سیاه‎چاله‎ی گارگانتوا. به سیاره‎ی میلر نگاه کن. درسته هیدروکربن و مواد آلی داره، ولی زندگی توش وجود نداره. توی سیاره‎ی مان هم همین‎طوره.

رمیلی: به خاطر سیاه‎چاله؟

آملیا: قانون مورفی، هر چیزی که بتونه اتفاق بیفته، می‎افته. اتفاقات تصادفی جرقه‎های تکامل هستن. ولی وقتی دور یه سیاه‎چاله بچرخی، اتفاق زیادی نمی‎افته. بین سیارک‎ها و ستاره‎های دنباله‎دار گیر می‎کنه و اتفاقات از مسیر دیگه‎ای پیش می‎رن. باید مسافت زیادی رو بریم.

کوپر: خودت یه بار گفتی دکتر مان بین ما بهترینه.

آملیا: قابل تحسینه. به خاطر اونه که الان اینجاییم.

کوپر: و هنوزم اینجاست. پاهاش روی زمینه، و یه پیام کاملا شفاف هم فرستاده که بهمون می‎گه بریم به سیاره‎ش.

آملیا: لطف کرده. ولی اطلاعات سیاره‎ی ادموندز امیدوارکننده‎تره.

رمیلی: باید رای‎گیری کنیم.

کوپر: خب اگه قراره رای بگیریم، یه چیزی رو باید بدونی. برند، اون حق داره حقیقت رو بدونه.

آملیا: ربطی به این موضوع نداره.

رمیلی: چی؟

کوپر: اون عاشق ولف ادموندز شده.

رمیلی: راست می‎گه؟

آملیا: ...آره! و همین باعث می‎شه قلبم رو دنبال کنم. شاید برای فهمیدن این نظریه زیادی وقت گذروندیم.

کوپر: تو یک دانشمندی برند!

آملیا: پس به حرفم گوش کن، وقتی می‎گم ما عشق رو از خودمون در نیاوردیم. عشق، قابل دیدن و قدرتمنده. حتما یه مفهمومی داره.

کوپر: عشق معنی داره. آره. منفعت... برقراری پیوند، پروروش بچه...

آملیا: عاشق کسایی هستیم که مردن، کجای این منفعته؟

کوپر: هیچ جا.

آملیا: شاید این یه چیز مهم‎تر باشه. چیزی که هنوز نمی‎تونیم درکش کنیم. شاید یه جور گواهیه، یه جور... محصولی با ابعاد بالاتره، که نمی‎تونیم آگاهانه درکش کنیم. من به دنیای کسی کشیده شدم که یک دهه هست ندیدمش. کسی که می‎دونم احتمالا مرده. عشق تنها چیزیه که ما توانایی درک فراتر از بعد زمان و مکان اون رو داریم. شاید بهتره بهش اعتماد کنیم. حتا اگه هنوز درکش نکرده باشیم.... باشه کوپر. آره. کوچک‎ترین احتمال دیدن ولف، من رو هیجان‎زده می‎کنه. ولی معنیش این نیست که اشتباه می‎کنم.

کوپر: راستشو بخوای آملیا... ممکنه اشتباه کنی.

 

***

فیلم سرشار از احساسات عمیق انسانی، از لطیف‎ترین تا بدترین نوعش (جایی که دکتر مان که نماینده‎ی بهترین خصایل انسانی و یک الگو بوده، برای نجات خودش بدترین می‎شود)، فلسفه، سرشار از نبوغ، بازی‎های خیلی خوب، جلوه‎های ویژه‎ی عالی،‌ مقدار مناسبی شوخ‎طبعی و موسیقی زیبای هانس زیمر هست.

***

کوپر: پس فقط همینایی که هستیم رو با خودمون می بریم اونجا؟

آملیا: آره. این تیم نماینده بهترین خصوصیات انسانیه.

کوپر: حتا من؟

آملیا: خب می دونی چیه؟ ما سر 90 درصد صداقت توافق کردیم!

 

 

* پاره‎ای از شعری از مهتاب سالاری